‘Reparatie is een recept voor duurzaamheid’
Tijdens Utrecht Manifest komen Harry van Someren en Gijs de
Boer van het Repaircafé Utrecht in contact met Joanna van der Zanden en Arne
Hendriks. Deze initiatiefnemers van het Schuurtjesproject hebben een design- en
kunstachtergrond. Harry en Gijs zijn ‘knutselaars’ en zetten in Utrecht samen
met Joke het Repaircafé op. De kunstenaars en de knutselaars hebben talloze
raakvlakken. In een gesprek waarin duurzaamheid en de schoonheid van repareren centraal
staan wordt dat nog eens onderstreept.
door Elles Rozing
Gijs trapt af: ‘Duurzaamheid
is mijn belangrijkste drijfveer. Als mensen minder weggooien, hoeft er minder geproduceerd
te worden. Hoeft er minder gebruik gemaakt te worden van energie en olie. Dat
is positief – zeker vanuit het idee dat grondstoffen en olie op raken. Mensen
komen naar het Repaircafé omdat ze hun spullen willen laten repareren door een
deskundig reparateur. Dat is een goed concept en duurzaam bovendien. In Nederland
zijn er inmiddels 40 Repaircafés. Voor het eind van het jaar moeten dat er 100
zijn. Een mooie score als je bedenkt dat we pas in 2010 zijn begonnen.’
Waar raakt het Repaircafé het Schuurtjesconcept?
Joanna: ‘Er zijn talloze
raakvlakken. Ik vind het belangrijk om te beseffen dat mensen nog niet zo lang
geleden hun spullen zelf repareerden. Maar in korte tijd gingen de skills om te
repareren verloren. Vaak is ook de manier waarop iets gemaakt wordt ons
ontnomen. In onze schuurtjes heb je gereedschappen van vroeger waarmee je
spullen kunt repareren. En in de Repaircafés zitten kundige reparateurs die
zich over kapotte spullen buigen. Precies zoals dat vroeger in een schuurtje
gebeurde.’ Arne vult aan: ‘Een schuurtje was de machinekamer van het huis. Maar
met de jaren werd de werkbank steeds kleiner en het gereedschap maakte plaats
voor tuinmeubilair en fietsen. Veel mensen denken dat de schuur bedoeld is als
opslagplaats van spullen. Maar zo is het nooit bedacht.’
Toenemende welvaart zorgt ervoor dat mensen makkelijker spullen
aanschaffen. Repareren raakt op de achtergrond.
Harry: ‘Nieuwe elektrische
artikelen waar mensen geen weg meer mee weten, worden gewoon afgevoerd. Men weet
niet meer hoe ingewikkelde zaken gerepareerd moeten worden. Wat de repairders
in het Repaircafé proberen is om die specifieke reparatiekennis door te geven.
Dat is ook waar mensen om vragen. Wij gaan ook proberen om de Repairders met
elkaar te laten werken, zodat ze ook de kennis met elkaar gaan delen. Dat helpt
ons om nog meer mensen te kunnen helpen.’
‘Als je iets
repareert wordt een product ook meer waard’, vindt Joanna. ‘Wij designers zijn
vooral bezig om te kijken hoe je een product zo kunt repareren dat er een
nieuwe reparatietechniek ontstaat. Dat ontwerpers dat al in hun ontwerp
meenemen. Dat is recyclen. Helaas is dat ook nog steeds: steeds stimuleren van
makkelijk spullen weg doen.’
Wij designers geloven erg in een band met dingen, zegt Arne: ‘Als je een band voelt met iets dan is dat veel meer waard
dan de geldelijke waarde. Neem bijvoorbeeld een schep die van je opa was. Daar
ben je zuinig op. De emotionele waarde is groot. Gaat de schep kapot, dan vind
je dat erg. Reparatie is een van de belangrijke manieren om een leven lang met
objecten door te brengen. En recycling gaat dat eigenlijk tegen. Want bij recycling
is de waarde van het object zelf niet van belang. Daar denken wij heel erg over
na: over de schoonheid van het repareren. Wij willen mensen verleiden om te
repareren omdat het mooi is. En precies dat delen we met de mensen van het
Repaircafé.’
Aan de ene kant is het zinnig om verbindingen aan te
gaan. Aan de andere kant kan het ook goed zijn om te laten, vindt Gijs: ‘Door je te verbinden met de omgeving kan je er beter zorg voor
dragen.
Een onderdeel van
zorg voor je omgeving is ordenen. Ordenen betekent dat er zaken naar de
afvalputje verwezen worden. Van overbodige verpakking tot vies dweilwater.
Ieder organisme neemt materie tot zich, en scheidt ook weer dingen uit. We
ademen zuurstof in, en ademen kooldioxide weer uit. We nemen voedsel tot ons,
en spoelen wat we niet meer nodig hebben door de wc.We moeten op een goede
manier met afval omgaan, en afval moet een onderdeel van een kringloop zijn.
Dit hoort bij de zorg die we voor onze omgeving moeten hebben.’
Joanna: ‘Dat is ook wat je overdraagt aan de volgende generaties.
Dan kan je er wat mee. Iets dat goed was in het verleden, dat repareer je. Wist je dat
daar vroeger iemand voor langskwam? Maar als een apparaat nu kapot is, dan is
het goedkoper om het voor een nieuwe in te ruilen. Zelfs als het binnen de garantie
valt. Maar het gaat niet alleen om het geld. Er worden blijkbaar spullen
geproduceerd waar ook de fabrikanten niet om geven. En als je daar tegen in gaat
moet je ontzettend zoeken naar mensen die het kunnen repareren. Het Repaircafé
is niet voor niets een succes.’
Dan is er nóg een gemeenschappelijk punt: de voortdurende
introducties van nieuwe producten. Het staat ver af
van duurzaamheid. Harry: ‘Wat ik moeilijk vind is dat kunstenaars in het algemeen
bezig zijn met allerlei design te ontwerpen waardoor mensen hun eenvoudige
dingen weggooien. Bijvoorbeeld een design kurkentrekker. Die is 5x zo duur en bevordert
ook nog eens het weggooien van je oude kurkentrekker.’ Zo zijn er allerlei
verbanden op allerlei niveaus die niet aan duurzaamheid bij dragen.’ Arne
beaamt dat: ‘Dit geldt voor het lokale en midden niveau en ook voor internationale
zaken. In Europa outsourcen wij onze recycle-problemen: afgeschreven witgoed,
defecte computers. Wij sturen de rommel naar Afrika en dan is het bij ons uit
het oog. Maar de mensen daar zitten tot in het oneindige computertjes uit
elkaar te tikken. Dat weten we ook. Wij denken dat er iets gerecycled wordt,
maar de manier waarop dat gebeurt draagt niets bij aan duurzaamheid.’
Tot slot wordt vooruitgeblikt naar de toekomst. Harry: ‘Als je aan reparatie denkt, denk je aan ouderwets solderen en
lampjes maken. Maar er zijn steeds meer nieuwe technieken, zoals 3d printers. Die
zijn nu nog niet in een schuurtje te vinden, maar in de toekomst misschien wel.
Dan kun je nog eenvoudiger onderdelen vervangen. Je download het 3d ontwerp van
je kapotte onderdeel, print het uit en vervangt het. Dat noem ik innovatie in
reparatietechnieken. En ik zie het straks samen gaan. Je zit bijvoorbeeld met
een kapot koperen tandwiel van een klok. Reparatie is duur. Maar als je een
nieuw tandwiel print volgens de nieuwe technieken dient het de reparatie. De
vraag is wel of fabrikanten daar in meegaan. Arne stelt dat fabrikanten
buitenspel worden gezet. ‘In feite gaat het over vrijheid. Om niet meer afhankelijk
te zijn van een fabrikant die milieuonvriendelijk produceert. We gaan misschien
wel weer terug naar repareren en met een moderne machine.’
Mede in dat licht is het prachtig dat de Repaircafés zo
snel groeien. Arne: ‘Je hebt het dan al snel over een
netwerk. Van honderden mensen die over dit soort onderwerpen praten en dat is
wel echt fantastisch.’ Joke besluit: ‘Ons Repaircafé komt uit de hoek van de
knutselaars. Maar er zijn ook veel Repaircafés opgezet vanuit de culturele
hoek. Dat versterkt en geeft waarde. Op die manier vind je elkaar.’
Elles Rozing is zelfstandig tekstschrijver en bedrijfsjournalist.
Voor werklandschap KRUIST ICI verzorgde Elles Rozing de eindredactie van de ABC krant. In de digitale eind editie zal een uitgebreide versie van dit artikel verschijnen. Zie voor meer informatie over de opkomst van reparatie de site van repair café en het repair manifesto van Platform 21, in gang gezet door toenmalig artistiek directeur Joanna van der Zanden.